Einhard, der Biograph Karls des Großen, wurde um 770 in Maingau geboren und im Kloster Fulda erzogen. Er kam später an die berühmte Hofschule zu Aachen, wo er von Alkuin, dem wohl größten Gelehrten seiner Zeit, Ratgeber Karls des Großen und Leiter der Aachener Hofschule, eine gediegene Ausbildung erhielt.
Einhard folgte Alkuin als Leiter der Hofschule. Rasch gewann er das Vertrauen Karls, der ihn wegen seiner Kenntnisse der antiken Architektur zum Aufseher seiner Bauten und Werkstätten erhob. Als hervorragender Latinist und Stilist wirkte Einhard auch in der Aachener Reichskanzlei und verfaßte im Auftrag des Kaisers offzielle Briefe und Urkunden. Nach Karls Tod blieb er noch einige Jahre in Aachen, verbrachte ab 830 seine letzten Jahre im Kloster Seligenstadt am Main, das er auf ihm von Karl dem Großen geschenkten Gütern gegründet hat.
Einhard verband zeit seines Lebens eine innige Freundschaft mit Karl dem Großen. Ihm widmete er um 825/26 sein wohl bekanntestes literarisches Werk: die "Vita Karoli Magni", eine Biographie des
Kaisers. Nach Stil und Aufbau standen ihm hierfür die Kaiserviten Suetons Pate. Leopold von Ranke bemerkt zu dieser Biographie: "Einhard hatte das unschätzbare Glück, in seinem großen Zeitgenossen
den würdigsten Gegenstand historischer Arbeit zu finden; indem er ihm, und zwar aus persönlicher Dankbarkeit für die geistige Pflege, die er in seiner Jugend von ihm genossen, ein Denkmal stiftete,
machte sich selbst für alle Jahrhunderte unvergeßlich." Am 14. März 840 stirbt Einhard im Kloster Seligenstadt, wo er auch begraben liegt.
Vita Karoli
Einhard beschreibt im ersten Teil seiner Biographie die Taten Karls, insbesondere die von ihm geführten Kriege sowie seine Bautätigkeiten. Der zweite Hauptteil enthält Informationen über Karls Äußeres, seine Lebensgewohnheiten, seine Bildung und seine Familie. Auch Karls Maßnahmen zur Pflege von Kultur, Religion und Recht werden geschildert.
Das Werk hat panegyrischen Charakter: Es sollte eine Laudatio, ein Lobpreis auf den Frankenkönig und -kaiser sein. Karl wird darum ausschließlich von seiner positiven Seite beschrieben. Wegen
dieser Voreingenommenheit und einseitigen Schilderungen des Lebens Karls des Großen ist Einhards Vita Karoli als historische Quelle nicht unproblematisch. Um ein objektives Bild des
Frankenherrschers zu gewinnen, ist es darum unerlässlich, es mit anderen literarischen Quellen der Karolingerzeit zu lesen.
Aachen
Aachen wird in Einhards Kaiserbiographie mehrmals erwähnt, vor allem im Zusammenhang mit der Pfalzkapelle, die Karl nach antiken Vorbildern (primär San Vita in Ravenna, sekundär die Haggia Sophie in
Konstantinopel und der Felsendom in Jerusalem; auch St. Gereon in Köln soll als Vorbild gedient haben) hat erbauen lassen. Einige ausgewählte Passagen aus der "Vita Karoli Magni", die Aachen nennen,
sollen hier vorgestellt werden.
1. Karl und die heißen Quellen
Einhard berichtet, dass Karl wegen der heißen Quellen in Aachen eine Pfalz bauen ließ und beschloß, dort zu bleiben.
Delectabatur etiam vaporibus aquarum natualiter calentium, frequenti natatu corpus exercens; cuius adeo peritus fuit, ut nullus ei iuste valeat anteferri. Ob hoc etiam Aquisgrani regiam
exstruxit ibique extremis vitae annis usque ad obitum perpetim habitavit. Et non solum filios ad balneum, verum optimates et amicos, aliqundo etiam satellitum et custodum corporis trubam invitavit,
ita ut nonumquam centum vel eo amplius homines una lavarentur.
(Vita Karoli Magni, cap. 22)
2. Die Aachener Pfalzkapelle
Nach Einhard war die Aachener Pfalzkapelle (neben der Rheinbrücke bei Mainz) der bedeutendste Bau Karls des Großen.
Qui cum tantus in ampliando regno et subigendis exteris nationibus existeret et in eiusmodo occupationibus assidue versaretur, opera tamen plurima ad regni decorem et commoditatem pertinentia
diversis in locis inchoavit, quaedam etiam consummavit. Inter quae praecipua fere non inmerito videri possunt basilica sanctae Dei genitricis Aquisgrani opere mirabili constructa et pons apud
Mogontiacum in Rheno. ...
(Vita Karoli Magni, cap. 17)
3. Bau der Aachener Pfalzkapelle
Karl gibt den Auftrag zum Bau einer Pfalzkapelle in Aachen. Dafür ließ er u.a. Säulen und kostbaren Marmor aus Rom und Ravenna herbeischaffen. Damit setzte er ein Zeichen: die Rückbindung seines
Reiches an das Römische Kaiserreich. Die Aachener Pfalzkapelle ist architektonischer Ausdruck der "renovatio imperii".
Religionem Christianam, qua ab infantia fuerat imbutus, sanctissime et cum summa pietate coluit ac propter hoc plurimae pulchritudinis basilicam Aquisgrani extruxit auroque et argento et
luminaribus atque ex aere solido cancellis et ianuis adornavit. Ad cuius structuram cum columnas et marmora aliunde habere non posset, Roma atque Ravena devehenda
curavit. Ecclesia et mane et vespere item nocturnis horis et sacrificii tempore, quoad eum valitudo permiserat, impigre fequentabat curabatque magnopere, ut omnia, quae in ea gerebantur, cum qua
maxima fierent honestate, aedituos creberrime commonens, ne quid indecens aut sordidum aut inferri aut in ea remanere permitterent. Sacrorum vasorum ex auro et agento vestimentorumque sacerdotalium
tantam in ea copiam procuravit, ut in sacrificiis celebrandis ne ianitoribus quidem, qui ulitimi ecclesiastici ordinis sunt, privato habitu ministrare necesse fuisset. Legendi atque psallendi
disciplinam diligentisseme emandavit. Erat enim uteriusque admodum eruditus, quamquam ipse nec publice legeret nec nisi submissim et in commune cantaret.
(Vita Karoli Magni, cap. 26)
4.Vorzeichen des Todes Karls
Einhard berichtet, wie der Kaiser und sein Hof bestimmte Erscheinungen und Vorfälle als Vorzeichen des nahenden Todes Karls gedeutet haben: plötzlicher Einsturz eines Säulenganges, der sich
zwischen der Pfalzkapelle (dem heutigen Dom) und dem Köningspalast (dem heutigen Rathaus) befunden hat, wiederholte Erschütterungen des Köningspalastes, ein Blitzeinschlag in der Pfalzkapelle
etc.
Adpropinquantis finis complura fuere prodigia, ut non solum alii, sed etiam ipse hoc minitari sentiret. Per tres continuos vitaeque terminio proximos
annos et solis et lunae creberrima defectio et in sole macula quaedam atri coloris septem dierum spatio visa. Porticus, quam inter basilicam et regiam operosa mole construxerat, die ascensionis
Domini subita ruina usque ad fundamenta conlapsa. ... Accessit ad hoc creber Aquensis palatii tremor et in domibus, ubi conversbatur, assiduus
laqueariorum crepitus. Tacta etiam de caelo, in qua postea sepultus est, basilica malumque aureum, quo tecti culmen erat ornatum, ictu fulminis dissipatum et supra domum pontificis, quae basilicae
contigua erat, proiectum est. Erat in eadem basilica in margine coronae, quae inter superiores et inferiores arcus interiorem aedis partem ambiebat, pigramma sinopide scriptum, continens, quis auctor
esset eiusdem templi, cuius in extremo versu legebatur: KAROLUS PRINCEPS. Notatum est a quibusdam eodem, quo decessit, anno paucis ante mortem mensibus eas, quae PRINCEPS exprimebunt, litteras
ita esse deletas, ut penitus non apparerent. Sed superiora omnia sic aut dissimulavit aut sprevit, acsi nihil horum ad res suas quolibet modo pertineret.
(Vita Karoli Magni, cap. 32)
5. Karl stirbt in Aachen
Gegen Ende des Jahres 813 erkrankte Karl schwer an Fieber. Als dazu noch eine Rippenfellentzündung hinzukamen, empfing der Kaiser die heilige Kommunion und starb zweiundsiebzigjährig am 28.
Januar 814 in seiner geliebten Aachener Pfalz.
Dimisso deinde in Aquitaniam filio, ipse more solito, quamvis senectute confectus, non longe a regia Aquensi ventatum proficiscitur, exactoque in huiusmodi negotio, quod reliquum erat
autumni, circa Kalendas Novembris Aquasgrani revertitur. Cumque ibi hiemaret, mense Ianuario febre valida correptus decubit. Qui statim, ut in febribus solebat, cibi sibi abstinentiam indixit,
arbitratus hac cotinentia morbum posse depelli vel certe mitigari. Sed accedente ad febrem lateris dolore, quem Greci pleuresin dicunt, illoque adhuc inediam retinente neque corpus aliter quam
rarissimo potu sustentante, septimo, postquam decubuit, die, sacra commnione percepta, decessit, anno aetatis suae septuagesimo secundo et ex quo regnare coeperat quadragesimo septimo, V. Kal.
Februarii, hora diei tertia.
(Vita Karoli Magni, cap. 30)
6. Bestattung in der Pfalzkapelle
Karl der Große wurde noch am Tage seines Heimgangs, dem 28. Januar 814, in der Aachener Pfalzkapelle, die er hat erbauen lassen, bestattet.
Corpus more sollemni lotum et curatum et maximo totius populi luctu ecclesiae inlatum atque humatus est. Dubitatum est primo, ubi reponi deberet, eo quod ipse vivus de hoc nihil praecepisset.
Tandem omnium animis sedit nusquam eum honestius tumulari posse quam in ea basilica, quam ipse propter amorem Dei et domini nostri Iesu Christi et honorem sanctae et aeternae virginis, genetricis
eius, proprio sumptu in eodem vico construxit. In hac sepultus est eadem die, qua defunctus est, arcusque supra tumulum deauratus cum Imagine et titulo extructus. Titulus ille hoc modo descriptus
est:
SUB HOC CONDITORIO SITUM EST CORPUS KAROLI MAGNI ATQUE ORTHODOXI IMPERATORIS, QUI REGNUM FRANCORUM NOBILITER AMPLIAVIT ET PER ANNOS XLVII FELICITER REXIT. DECESSIT SEPTUAGESNARIUS ANNO DOMINI
CCCCXIIII, INDICTIONE VII., V. KAL. FEBR.
(Vita Karoli Magni, cap. 31)
____________________________________________________
Reliquienwunder zu Aachen
In einer anderen Schrift berichtet Einhard von einem Reliquienwunder zu Aachen.
830 verfaßte er seine "Translatio et miracula SS. Marcellini et Petri" (Überführung und Wunder der heiligen Marcelinus und Petrus). Die Gebeine der beiden Heiligen, die unter Kaiser Diokletian (284 bis 305 n. Chr.) den Martyertod erlitten haben und im Römischen Canon der heiligen Messe erwähnt werden, waren 827 aus Rom geholt und in das Frankenreich gebracht durch viele Zeichen und Wunder bekannt geworden. Der Bericht Einhards schildert den von Wundern begleiteten Weg von Rom über Aachen nach Mühlheim im Odenwald, das spätere Seligenstadt. In Aachen wirkten die Reliquien einige Wunder.
Überführung der Reliquien von der Aachener Pfalzkapelle in Einhards Privatkapelle
Von Soissons wurden die aus Rom geholten Gebeine der heiligen Märtyrer Marcellinus und Petrus nach Aachen überführt. Dort nahm sie zunächst der Erzkaplan Hilduin entgegen. Kurz darauf ließ er sie in
die Aachener Pfalzkapelle bringen, von wo aus Einhard sie empfing und nach einer feierlichen Prozession in seiner Privatkapelle unweit der Pfalzkapelle aufbewahrte.
Completisque post actum pascha octo vel eo amplius diebus, cum rex venandi gratia de palatio fuisset ergessus, Hildoinus secundum quod inter nos convenerat, memoratis reliquiis de oratorio
suo, ubi servabantur, sublati atque basilicae sancae Dei genitricis inlatis altarisque superpositis, me, ut eas susciperem, fecit acciri. Tum capsam, in qua reliquiae continebantur, aperiens ostendit
mihi, ut viderem, quid esset, quod et ille redderet et quod ego reciperem. Exin sublatam de altari eandem capsam manibus meis inposuit, dataque oratione competenti, praecantoris etiam odficio
functus, antiphonam laudi martyrum convenientem clericis ad psallendum paratis inposuit nosque cum illo inaestimabili thesauro recedentes usque ad hostium basilicae concinendo prosecutus est.
Processimus inde paulatim cum crucibus et caereis, laudantes Domini misericordiam, usque ad oratorium quod erat in domo nostra vili opere constructum; eique, qui aliud ibi non habebatur, illas sacras
reliquias intulimus.
Das erste Wunde: Die Reliquien verbreiten einen besonderen Wohlgeruch
In illa vero processione nostra, quam de basilica usque ad oratorium nostrum nos fecisse dixi, quid miraculi acciderit, censeo non esse tecendum. Egredientibus einim nobis de ecclesia
laudemque domino Deo nostro excelsa voce canentibus tanta vis suavissimi odoris eam partem vici Aquensis, quae ab ecclesia ad occidentem respicit, totam implevit, ut illa fragrantia pene omnes
eiusdem partis habitatores itemque universi, qui pro quibuslibet causis atque negotiis eadem in parte fuerant constituti, ita dinivitus commoverentur, ut omissis, quae in manibus habebantur, operibus
cuncti cursu rapidissimo primo ad ecclesiam, deinde quasi per vestigium ad oratorium nostrum, in quod illas reliquias inlatas esse audierant, summopere festinarent. Fit
inmodicus intra septa nostra exultantis simul atque admirantis populi concursus. Et cum magna pars eorum, qui confluxerant, id, quod agebatur, quid esset ignoraret, gaudio tamen et exultatinoe
repleti Dei omnipotentis misercordiam conlaudabant.
Ein Strom von Heil und Heilung suchenden Gläubigen zieht nach Aachen
Postquam autem fama crebrescente divulgatum est reliquias s. Marcellini matyris in eum locum esse delatas, non solum de eodem vico Aquensi et vicinis atque adiacentibus villis, verum etiam de
longinquioribus locis ac pagis adeo frequens atque immanis multitudo congregata est, ut nobis ad officium in eodem oratorio celebrandum praeter vespertinas horas atque noctrunas haud facilis pateret
introitus. Adducebantur undique debiles et variis affecti languoribus circa oratorii parietes a propinquis suis atque amicis collocabantur. Videres ibi pene omnia infirmitatum genera per virtutem
Christi domini et per meritum beatissimi martyris in omni sexu et aetate curari. Caecis visus, claudis incessus, surdis auditus, mutis sermo redditur; paralitici etiam et qui totius corporis viribus
destituti alienis manibus adportati sunt, sanitate recepta propriis pedibus ad sua revertebantur.
Einhard berichtet über eine Heilung und ein Wunderzeichen in der Aachener Pfalz
Iuliacus (Jülich) vocatur antiquum municipium a vico Aquense octo leugarum spatio disparatum, de cuius territorio puella quaedam simili morbo similique modo adfecta a matre atque aliis
propinquis suis ad memoratum oratorium adducta cum prae multitudine hominum, qui tum forte propter missarum audienda solemnia illae convenerant, introferri non posset, extrinsecus eam ad orientalem
oratorii fenestram collocarunt expectantes oportunitatem, ut recedente populi frequentia facilius oratorio inferri potuisset. Sed ubi ad medium fere officium ventum est et expleto euangelio hostiae
salutaris oblatio peracta est, cernunt eam angustiis affici et erumpente per totum corpus sudore velut in somnium conlabi. Quibus signis divinam adesse virtutem haud iananiter conicientes de illo
loco levatam quadro lapidi, qui propter iacebat, soporatae similem superponunt. Ibi coram omnibus, qui huius miraculi conspiciendi gratia concurrerunt, integerrimam omnium membrorum sanitatem in
unius horae momento Domino opitulante recepit. Erant ibi inter caeteros spectatores et Iudei; quorum unus David nomine post huius signi expetitionem ad fenestram cubiculi, in quo ego tunc eram,
celeriter adcurrens meque compellans miraculum, quod videratm, indicavit gratias agens Deo, qui per martyres suos tanta miracula ad salutem mortalium operari dignatus est.
...
Cum ex his aliisque compluribus virtutum operationibus per circumpositos vicos et pagnos salutari fama crebresceret, mulier quaedam de pago Ribuarense multo iam tempore caeca visum recipiendi
et desiderium simul et fidicuam habens ad memoratum oratorium se rogavit adduci. Cumque ille venisset, tres totos dies totidemque noctes ibidem orando et ieunando continuavit. Sed cum ad
praesens nullum in se exoptatae sanitatis sensisset indicium domum reducta est. Paucisque interpositis diebus spe recipiendi luminis haud vane concepta iterum se ad sacras reliquias deduci rogavit.
Quo cum ab uno puero duceretur - nam qui prius eam illo deduxerunt, spem eius velut inanem ac supervacuam iudicantes ulterius cum illa ire noluerunt -, et ubi ad cimiterium Aquensis palatii, quo in
monte, qui eidem vico ab orientali parte imminet, situm est, eodem comitante atque deducente, pervenit, ibi quasi obviante sibi divina gratia diu desideratum lumen recepit. Tum mirans atque attonita
constitit pueroque ducenti, ut se sequeretur, imperavit: "Hactenus", inquiens, "quo tu praecedens ducebas, sequuta sum, modo autem tuo ductu non egeo, quia viam, qua ire debemus, video et hunc vicum,
in quo sacrae reliquiae sunt, ad quas venire disposui, Domino adiuvante conspicio. Tu tantum vide et cura, ut me recta via ad oratorium martyrum in ipso vico adducas."
His dictis ad oratorium perrexit, gratas egit factique in se miraculi nobis indicium fecit vidensque et gaudens ad propria remevait.
...
Ascvilarem (Eschweiler) vocant fundum regium ab Aquense palatio quattuor leugarum spatio distantem, in quo quidam homo erat diutiana praecodiorum infirmitate detentus atque laborans iamque a suis eo
modo desperatus, ut non aliter nisi cauterio curari posse videretur. Quaeritur ad hoc midicus et ustioni non profuturae dies constituitur. Interea cuidam feminae in eodem fundo habitanti
in somnio revelatum est non debere illum ad suam curationem eiusmodi medellam admittere, quae et pro sui molestia vix tolerari posset et, quia supervacua esset, salutem patienti non adferret.
Caeterum, si sanus fieri vellet, ad Aquense palatium iret, oratorium nostrum inquireret inque eo se collocari faceret et ante triduum completum inde non recederet; hoc modo plenariam eum
consequuturum sanitatem. Quod ubi ei adnuntiatum est, convocatis amicis et proximis petiit, ut erga se illius revelationis iussa complerent. Qui mox iumento inpositum ad oratorium adducunt atque in
eo, ut iussum fuerat, collocantes abeunt post triduum reversuri. Ille autem ibidem dimissus per tres dies et noctes Domino pro salutis suae recuperatione haud inaniter supplicans ita perfecte sanatus
est, ut nullum in suis visceribus morbi, quo multo temore tenebatur, adsereret remansisse vestigium. Suis igitur, sicut promiserant, ad se reversis ac sanum, sicut optaverant, invenientibus non dorso
iumenti, ut venerat, sed pedum suorum officio ad propria cum ingenti et sua et illorum gratulatione atque laetitia regressus est.
...Haec de miraculis beatorum martyrum, quae in palatio gesta sunt, in praesenti opere commemorasse sufficiat.